Bij klikken op de Global brain afbeeldingen verschijnt de vergroting

De afbeeldingen op deze pagina zijn geïnspireerd door het boek Global Brain: The evolution of Mass Mind from the BIG BANG to the 21st Century by Harold Bloom

Een nieuw en uniek project dat de moeite van het bekijken waard is.

 Terwijl mijn vingers over het toetsenbord vliegen, wist het binnenstromende zonlicht de woorden van mijn scherm. Even blijft het hangen op mijn handen. Een herinnering aan een paar andere zonbeschenen handen komt naar boven: die van de man die ik altijd meneer Tayer noemde. Pas vele jaren na onze eerste ontmoeting ontdekte ik, dat hij Pierre Teilhard de Chardin was, de grote jezuïtische paleontoloog en mysticus. Hij woonde een paar straten bij mij vandaan in New York. Maar de zon op mijn handen is niet de enige aanleiding waarom ik wat meer aan Teilhard moet denken, de laatste tijd. De afgelopen jaren is hij uitgegroeid tot de goeroe van een clubje internettheoretici en soms probeer ik me gesprekken te herinneren die ik met meneer Tayer voerde.
Toen ik een jaar of vijftien was en hij al in de zeventig, wandelden we soms samen in het Central Park met mijn hond Champ. Ik weet nog goed die keer, dat meneer Tayer zijn handen met die lange, slanke vingers ophield naar de zon en met zijn intrigerende Franse accent vertelde over wat hij de 'noosphere' noemde. Drukgebarend vertelde hij dat de aarde een nieuwe 'atmosfeer' had ontwikkeld die de planeet omringde. Deze nieuwe laag - de noosfeer - was een levende, denkende massa die zou uitgroeien tot 'een levend netwerk dat al onze gedachten, dromen en zelfs al onze ervaringen zou bevatten'. Een soort Groot Brein, een weefsel dat is gevormd door het denkvermogen van de hele planeet, dat werd gevoed door het menselijk bewustzijn en de menselijke evolutie zou versnellen.
'Wanneer gebeurt dat dan?' vroeg ik hem. Ik was nieuwsgierig geworden, want op die 'alwetende' plek kon ik dan met al mijn huiswerk terecht. Volgens meneer Tayer was deze 'denklaag' ontstaan op het moment, dat mensen zich bewust werden van zichzelf. Maar dit levende omhulsel zou tijdens mijn leven wel eens in dichtheid en complexiteit kunnen toenemen en mensen aanzetten tot een grotere sensitiviteit en ontvankelijkheid. Zijn woorden kregen een vreemde, grootse helderheid en leken net zo te glanzen als de zonnestralen die zijn uitspraken leken te tarten. Hij sprak over een immense, groeiende materie die alle dingen en ideeën bevatte, over transparante gedachten en de onstuitbare stroom van intelligentie en spiritualiteit die een allesomvattende verandering teweeg zou brengen. Hij noemde het 'noogenesis': het ontstaan van een nieuwe levenslaag boven de dampkring.
'Maar wat gebeurt er dan met de bomen en de bergen en de dieren?' vroeg ik hem, terwijl ik bezorgd naar Champ keek. 'Zijn zij niet meer belangrijk?' Meneer Tayer stelde me gerust: zij bleven net zo belangrijk als ze geweest waren, maar dat ze nu onderdeel uitmaakten van een allesoverkoepelende noosfeer. Mens en dier waren beide onderdeel van een kosmische, evolutionaire beweging die ons voortstuwde naar een hele nieuwe levensvorm. Tijdens deze metamorfose zouden wij boven onszelf uitstijgen. Hij vertelde over de nieuwe communicatiemiddelen - radio, televisie en die kleine nieuwe personal computer - als uiterlijke vormen van deze innerlijke verandering.

Wat een mysterieus visioen leek in de jaren vijftig, zien we nu als een voorspelling van het wereldwijde netwerk van elektronische informatie. De mogelijkheden contact te maken met internet zijn grenzeloos en niet gebonden aan de bestaande begrippen van tijd. Iedereen kan overal het net op. Vanuit een café in Parijs, een kelder in Peking, een vliegtuig op duizenden kilometers boven het Noordpoolgebied, een boot in de Egeïsche zee, een taxi in Istanbul - internet maakt mensen alomtegenwoordig. Het biedt hen de mogelijkheid razendsnel te reizen door de bekende én de onbekende wereld. Het is een virtuele smeltkroes, waarin culturen elkaar ontmoeten, zich verspreiden en mensen hun 'sociale DNA' met grote snelheid uitwisselen. Uit dit soort contacten komt een heel nieuw soort mens voort.
Teilhards speculaties in de jaren vijftig getuigden onmiskenbaar van een vooruitziende blik, maar het idee van een netwerk van energie dat alles wat bestaat met elkaar verbindt, gaat nog veel verder terug. Al bijna tweeduizend jaar geleden gaf de boeddhist Avatamska Sutra een mystieke omschrijving van het ultieme energetische net. Vrij vertaald schreef hij: 'In de hemel van Indra bevindt zich een net van parels dat zó is gemaakt, dat als je naar één parel kijkt, je daarin alle andere parels gereflecteerd ziet. En als je één parel aanraakt, veroorzaak je een trilling die voelbaar is in elke parel in het net. Zo is ook elk mens en elk object in deze wereld niet alleen zichzelf, maar heeft ook alle andere mensen en objecten in zich en ís op een bepaald niveau die andere mens en dat andere object'. Het world wide web is een moderne incarnatie van Indra's net, een metalandschap van elektronen die elk weer een geheel op zich vormen. En net als zijn metafysische voorganger is het ingebed in een netwerk van onderlinge afhankelijkheid.

Het besef dat alle wezens met elkaar verbonden zijn, dat optreedt tijdens spirituele oefeningen, maakt iemand los van de eigen realiteit en bereidt hem of haar voor op het innemen van de eigen plek in de kosmische dans. Het bewandelen van de virtuele paden van internet leidt tot een gelijksoortige verbreding van de grenzen die culturen, talen, wetenschappen, religies, landen en rassen sinds jaar en dag van elkaar scheiden. Elke keer als we inloggen, werken wij mee aan het creëren van één mondiaal bewustzijn. De planeet wordt zich door ons bewust van zichzelf in al haar facetten. Onze aarde is inmiddels zo dik bekabeld, dat binnen een paar jaar vrijwel alles wat mensen doen of waar zij ooit over hebben nagedacht, op het beeldscherm getoverd kan worden. Via het toetsenbord zijn wij in staat spiritueel contact met elkaar te maken. Internet herschept de menselijke cultuur.
In de vierde eeuw voor Christus bloeiden rijke culturen op langs de grote rivieren - langs de Nijl, tussen de Tigris en Eufraat, langs de Yangtse en de Ganges. Nu groeit er een nieuwe en zeer veelzijdige cultuur op internet, de grote rivier van elektronische informatie. De wereld van internet is een tweede universum, een zelfstandig koninkrijk in ons midden, met eigen vergezichten en geluiden, landschappen en kenniscentra, markten en amusementshallen, romances en informatiebronnen. Een nieuw universum dat nog niet eerder werd ervaren op deze wereld. Dit mondiale dorp der dorpen groeit gestaag. Elk uur komen er nieuwe inwoners bij die leven en bewegen in deze wereld die overal en nergens is.
Wij, de pioniers op het internet, evolueren snel in nieuwe bestaansvormen. Onze geestelijke 'voelsprieten' groeien tijdens deze reis door ruimte en tijd. Psychologische theorieën die eeuwenlang werden aangehangen, verdwijnen in enkele decennia. In plaats daarvan groeit de menselijke geest zelf en wordt zelfs opnieuw vormgegeven. Dit veranderingsproces is een wisselwerking: internet verandert ons, terwijl wij de technologie verfijnen om het bereik ervan nog verder uit te breiden.

Natuurlijk, er zijn ook schaduwkanten. Het zelf kunnen maken en verspreiden van afbeeldingen via internet haalt het slechtste in mensen naar boven. Gestoorde persoonlijkheden vinden er een publiek, obsceniteit floreert. Elektronisch uitvergroot beleeft het ouderwetse kwaad hoogtijdagen. Pornografie is overal te vinden en kansspelen op internet maken miljoenen mensen gokverslaafd. Gewone mensen verliezen er hun spaargeld. Ze kopen dingen waarvan ze niet wisten, dat ze die wilden hebben tot ze werden verleid door de sirenes van het net.
Ondanks deze schaduwkanten is internet een veelbelovende weg naar een hoger bewustzijnsniveau van de mens. Wij bevinden ons nu in het prille stadium, waarin wij in staat zijn te incarneren tot een andere menselijke gedaante. In het hindoeïsme is een incarnatie een god of goddelijke kracht die bezit neemt van lichaam en geest van een mens. Zo wordt prins Rama uit het grootse Indische epos The Ramadan beschouwd als de incarnatie van de scheppende god Vishnu, en prinses Sita, Rama's vrouw, als de incarnatie van Vishnu's vrouw Lakshmi, godin van de overvloed. In de virtuele wereld kunnen wij elke vorm of elk lichaam aannemen op het scherm: Merlijn of Supervrouw, koningin Elizabeth of Jeanne d'Arc, een wezen met duizend ogen of een vis met de kop van een aap. Zulke virtuele identiteiten zijn natuurlijk meer een imitatie dan een incarnatie, maar sommige mensen identificeren zich zo sterk met hun virtuele gedaante, dat het een nieuw onderdeel van hun persoonlijkheid wordt, waardoor zij gevoelens en meningen op een andere, prikkelender manier kunnen uiten. Een wetenschapper die in het normale leven geldt als een 'tough cookie' in het laboratorium, verandert op het net in een wezen met de aardbol als hoofd om zo de liefde die zij voelt voor alle wezens die Gaia heeft geschapen, uit te dragen.
Deze virtuele incarnaties geven ons de kans te experimenteren met onze menselijke diversiteit, om met andere incarnaties te communiceren in virtuele landschappen en een droomwereld te creëren, waarin onze geest sneller groeit. Met behulp van internet vergroten wij onze innerlijke belevingswereld. Tegelijkertijd straalt ons uiterlijk gedrag een grotere openheid uit in onze contacten met mensen op het werk, in onze woonomgeving en in onze gezinnen. Vroeger droegen mensen tijdens rituelen de maskers van hun goden. Zij bezaten op dat moment de krachten van die goden. In de virtuele wereld kunnen wij onze broeders en zusters uit het verleden nadoen. Wij leren de identiteiten van het collectieve onderbewuste aan te nemen en de wereld intenser en op meerdere manieren te ervaren. We ontwikkelen een soort vloeibare persoonlijkheid en door de invloed van het net verandert de manier waarop wij over onszelf denken. Terwijl zich een nieuwe band tussen ons lichaam en onze geest ontwikkelt, veranderen ook veel andere dingen: ons zelfbeeld, hoe wij denken en praten, onze onderlinge relaties en ons gevoel van verbondenheid, de manier waarop wij werken en dingen creëren, zelfs onze kijk op de realiteit zelf. Internet belooft voor de mensheid net zo'n grote evolutionaire verandering te worden als de overgang van een nomadenbestaan naar een landbouwbeschaving dat deed.

Howard Rheingold omschrijft deze gemeenschappen als 'sociale verbanden die ontstaan als mensen samen uitgebreid discussiëren, met voldoende gevoel en respect voor elkaar en op die manier persoonlijke relaties vormen in de virtuele wereld'. Wat ontstaat er eigenlijk door dit medium? Een groep mensen die over en weer van elkaar leert op allerlei terreinen, die met elkaar communiceren en ontdekken dat hoe meer je met mensen praat, hoe meer zij de moeite waard worden om mee te praten. In het dagelijks leven voer je waarschijnlijk geen uitgebreide gesprekken met de brandweerman, politieagent, bakker of bibliothecaresse. Op het net praat je niet alleen met hen, je wordt vrienden. Er ontstaan virtuele dorpen vol vrienden van alle leeftijden. Centraal daarbij staat de dienstbaarheid: niet alleen in een geanimeerd gesprek, maar vooral in de rol van wederzijdse informatieverstrekkers. Ik ben een fervent lezer van boeken op allerlei terreinen, maar de ideeën die ik nodig heb voor mijn onderzoek krijg ik gemakkelijker en sneller via mijn vrienden in de virtuele dorpen waar ik woon. Het met een sneltreinvaart raadplegen van de COSMOGEN-lijst, levert bijvoorbeeld de meest recente informatie op over de evolutieleer en de voor- en tegenstanders van de relativiteitstheorie.
Door het surfen op internet verdiepen wij ons in het creëren van een nieuwe realiteit. Dat gebeurt op een gigantische, virtuele werkplek met heel veel collega's. Iemand introduceert een stelling, denkt daarover na en ontwikkelt deze verder, vindt een balans in tegenstrijdigheden en paradoxen en als menselijke geest aan het einde van zijn Latijn is, komt er een oplossing. Net als bij het componeren van muziek wordt het nieuwe denkkader met een groot crescendo afgerond. Een nieuw denkpatroon is toegevoegd aan het Grote Brein. De menselijke geest groeit door prikkels. Dat was vroeger zo en dat gebeurt nu nog steeds. De kennis uit het virtuele koninkrijk van de verbeelding verspreidt zich en manifesteert zich in de buitenwereld in de vorm van een opleving in de wetenschap, kunst, muziek, literatuur, technologie, onderwijs, bestuursvormen en vooral in een groei in inzichten.


 

Wat doen wij met dit groeiend besef van innerlijke verbondenheid?

 Veel mensen uiten het naar buiten toe in een hernieuwde betrokkenheid in sociale contacten en de lokale politiek. Zij staan weer in nauw contact met de samenleving als geheel. Groepen activisten en sociaal geëngageerde mensen die zich hebben losgemaakt van de heersende moraal en niet bang zijn voor de overheid en andere traditionele instituten, creëren wereldwijd alternatieve netwerken. Ze voeden elkaar met informatie die veranderingen in gang zet. Waar regeringen en organisaties faalden, ontstaan groepen die uitgroeien tot de grootste sociale kracht van de afgelopen eeuwen: een levend netwerk van met elkaar communicerende, interactieve organisaties, waarin gewone burgers actief zijn. Een soort Wereldraad met als doel het ontdekken, uitwisselen en toepassen van methoden om te komen tot een betere samenleving.
Een mooi voorbeeld van zo'n virtuele activist is Alan C. Shaw. Tijdens zijn studie aan MIT's Media Lab in Boston, raakte hij betrokken bij de problematiek van de zwarte bevolking in de binnenstad. Hij zette een centrum op met computers en noemde dat 'Music' (Multi-Sessions In Community). Het centrum had als doel mensen te helpen met elkaar in contact te blijven, zodat zij samen konden werken om de situatie in hun buurten te verbeteren. 'Een van de grootste problemen in de grote steden is het ontbreken van contact met de mensen die naast je wonen', denkt Shaw. 'Waarom ondernemen mensen die vlak bij elkaar wonen geen activiteiten samen of organiseren zich zoals de hechte leefgemeenschappen vroeger?'
Shaw komt zelf met het antwoord: het ontbreken van een dorpsplein of andere openbare ruimte in nieuwe wijken. 'Zo'n plek is steeds moeilijker te vinden', zegt Shaw. 'Soms wordt zo'n plein in bezit genomen door een bende, soms wordt het verwaarloosd. Met computers kun je een virtuele ontmoetingsruimte creëren, waar mensen bij elkaar kunnen komen en dingen met elkaar bespreken'. Shaw gaf de mensen een computer en zo kregen zij de kans deel te nemen aan een nieuw soort gemeenschappelijk activisme. Ze bedachten initiatieven om de buurt veiliger te maken. Straatlantaarns werden gerepareerd, een voedseldistributiecentrum werd opgezet, ze bedachten jeugdtrainingen en werkgelegenheidsprogramma's, en tieners kregen stageplaatsen aangeboden bij bedrijven. Het virtuele dorpsplein van het virtuele dorp verandert achterstandswijken in een echte samenleving, waar kansen gegeven en gegrepen worden, waar mensen zich verantwoordelijk voelen en verantwoordelijk handelen. Shaws project - en duizenden andere - zijn een voorbeeld van de kracht van internet die leidt tot radicale democratie.

  Onze technologie verschaft ons denkkaders. De boekdrukkunst en beeldcultuur hebben ons denken lineair gemaakt, nogal abstract en met een voorkeur voor een zekere uniformiteit en herhaling. Onze dorpspleinen, waar wij ooit uitgebreid het wereldnieuws bespraken, hebben we verlaten. En nu herstelt onze nieuwste technologie het meest ouderwetse en essentiële principe van onregelmatigheid, gelijktijdigheid en meervoudige associaties. We zoeken nu meer naar vloeiende patronen dan verklaringen van oorzaak en gevolg. Resonantie is belangrijker geworden dan relevantie. We beginnen te geloven, dat de realiteit een netwerk van samenhangende verhalen is. Het virtuele bewustzijn verandert ons wereldbeeld. Afzonderlijke, op zichzelf staande vormen brokkelen af en alles wordt verondersteld met elkaar samen te hangen.
Als internet een product is van goddelijke creativiteit - net als wij mensen dat zijn - is het in zekere zin een nieuwe levensvorm. Een levensvorm die bestaat uit siliconen en gezien kan worden als een van onze evolutionaire nakomelingen. Toch is dit systeem in wezen mystiek, een vaststaande, niet-lineaire realiteit waarin, net als in Indra's net, elk onderdeel verbonden is met alle andere. Dit netwerk brengt contacten tot stand die oorspronkelijk uitsluitend aan een god werden toegeschreven. Cirkels, netwerken, oneindige lussen, de eindeloze stroom van worden en zijn, Gods identiteit als de perfecte omgeving, waarvan het centrum overal is en geen grenzen kent. Voeg daarbij het nooit eindigende patroon van vernieuwing van internet en we hebben een levend systeem, een systeem dat het leven reflecteert in al zijn verschijningsvormen.
Het mag voor sommige mensen een heidense gedachte zijn om internet te zien als heilig of als de laatste evolutievorm van de mens. Maar toch, als de goddelijke spiritualiteit zich manifesteert als de kracht die een bloem laat bloeien en een mens laat leven, zou deze kracht zich ook kunnen manifesteren via het vruchtbare en productieve internet.